Verlos ons van ons vastgoed!
In mijn jeugd gingen we wekelijks met ons gezin naar de Mariakerk in Waalwijk. We troffen er de buurt. En gingen opgeladen naar huis. Ik was er misdienaar. Heb in het koor gezongen. Bruiloften en uitvaarten meegemaakt. En de afkalving van het bezoekersaantal. De kerk ging eerst fuseren maar moest uiteindelijk haar deuren sluiten. Later heb ik hier nog gerepeteerd voor muziektheatervoorstellingen. Regelmatig liepen mensen binnen om herinneringen op te halen. Dat deed me beseffen hoe belangrijk zo’n plek eigenlijk is voor een gemeenschap. En hoe bepalend voor haar identiteit en ritme. Nu zijn er fraaie appartementen gerealiseerd en is het gewoon een bijzondere plek om te wonen. Ikzelf woon inmiddels in Werkhoven en buig me in een initiatiefgroep over de herbestemming van ‘onze kerk’.
Situatie: leegstaand vastgoed door ontkerkelijking
Het aantal actieve kerkgemeenschappen in Nederland loopt in snel tempo terug. Tot 2030 gaan zo’n 1.000 kerken dicht. Door deze ontwikkeling komt veel, vaak monumentaal, vastgoed beschikbaar voor herbestemming of herontwikkeling. Een fikse opgave gezien het aantal m2 en de hoge duurzaamheidseisen. Veel kerken zijn een icoon in hun dorp of wijk. Voor omwonenden is het moeilijk voor te stellen dat deze gebedshuizen uit het straatbeeld verdwijnen. Mensen hebben er hoogte- en dieptepunten uit het leven samen gevierd. Het uurwerk bepaalt letterlijk het ritme van de omgeving.
Werkhoven: actief, groen en voorzieningen onder druk
Werkhoven, gelegen tussen Utrecht en Wijk Bij Duurstede, kent zo’n 3.000 inwoners. Dit aantal stijgt iets door in- en uitbreidingsplannen, die nieuwe mensen aantrekken. Het dorp is actief en groen. Voor boodschappen en de belangrijkste voorzieningen kunnen bewoners in omliggende kernen en steden terecht. Consequentie is wél dat het voorzieningenaanbod in Werkhoven zélf langzaam terugloopt. Ondernemers zoeken naar nieuwe verdienmodellen, het verenigingsleven naar geschikte vrijwilligers.
Ook in Werkhoven loopt het bezoek aan de katholieke kerk terug. De populatie vergrijst en binnen het dorp lijkt steeds minder behoefte aan actieve geloofsbeleving.
Initiatiefgroep ‘Onder het dak van Werkhoven’
Wij hebben een initiatiefgroep geformeerd van betrokken inwoners die een zinvolle herbestemming geven aan deze bijzondere plek. De leden zijn divers qua achtergrond, werk en opleiding maar verbonden door leeftijdsfase, drukke banen en deelname aan het dorpsleven. Een aantal van ons is actief kerkbezoeker, een aantal niet. Wij zien herbestemming als kans voor Werkhoven. Door in te spelen op wat leeft en speelt. En bewoners en ondernemers actief betrekken bij de conceptontwikkeling en daadwerkelijke realisatie.
Beoogde concept: ontmoeten, verbinden en verdiepen
Wij zien dat mensen in Werkhoven (en omgeving) zichzelf soms voorbijlopen in hun leven en werk. Door verplichtingen en verwachtingen lijken we minder oog en oor te hebben voor onszelf en elkaar. Gelijktijdig zien we een enorme behoefte aan bezieling, verbinding en verdieping. Wij willen van deze bijzondere plek in Werkhoven een baken van rust maken; een mentaal oplaadpunt voor creativiteit, ontmoeting en inspiratie. Waar de deur openstaat voor een gezellig gesprek en een goede kop koffie. Waar je kunt werken met de faciliteiten van een kantoor en de inspiratie van een kapel. Waar binnen en buiten allerhande sociale activiteiten worden georganiseerd. Een ‘multifunctionele huiskamer met karakter’ die aansluit bij de behoeften en mogelijkheden van Werkhoven en die door de historie en traditie verbonden is aan de gebouwen en de plek.
Pitchen voor Impact
De leden van de initiatiefgroep doen alle werkzaamheden op vrijwillige basis. De consequentie is dat het voortgangstempo afhankelijk is van eigen beschikbaarheid en netwerk. Het was al snel duidelijk dat we moesten versnellen om enthousiasme en energie in de planvorming te houden. Omdat het bisdom de druk opvoert om versneld locaties te sluiten, kan support vanuit het dorp helpen tot een nieuw perspectief te komen. Om die versnelling te bewerkstelligen hebben wij deelgenomen aan ‘Pitchen voor Impact in je wijk’, een initiatief van Landelijk Samenwerkingsverband Actieve bewoners (LSA) en de Koninklijke Nederlandsche Heide Maatschappij (KNHM). Kort gezegd komt het erop neer dat wij in een aantal stappen hebben toegewerkt naar een business canvas (plan) en een pitch (verhaal).
Dromenlab® Werkhoven: we geloven dat het samen kán!
De verleiding is groot om direct aan de slag te gaan met planvorming. Om architecten in te schakelen, visuals te maken en ideeën door te rekenen. Maar een succesvolle herbestemming vraagt om een stevig fundament. Een sterk verhaal dat gebaseerd is op de wensen en behoeften van dorpsgenoten en ondernemers. Een verhaal dat even consequent als consistent wordt vertaald naar een concept dat ‘van deze tijd’, ‘duurzaam’, ‘integraal’ én ‘onderscheidend’ is. Begin 2019 organiseren wij met hulp van de Plekkenmakers een Dromenlab® om te onderzoeken welk idee draagvlak en enthousiasme heeft. Hoe dat idee aansluit bij de kracht van de plek. En wat de consequenties zijn voor behoud, vernieuwing, herinrichting of herbestemming van de gebouwen.
Respect voor burgerinitiatieven
Kerstavond ging ik weer naar de kerk. Nu met mijn eigen gezin. Maar de beleving was dit keer anders. Het is al fantastisch om in mijn dagelijkse werk samen met klanten kansrijke initiatieven te ontwikkelen voor zogenoemde ‘blauwe plekken’. Maar het is helemaal prachtig dat ik met die kennis en ervaring nu iets kan betekenen voor mijn eigen woon- en leefomgeving. En bovendien is het leerzaam! Ik ervaar hoe ontzettend lastig het is om tot een sterk concept te komen en daar enthousiasme en draagvlak voor te vinden. Hoeveel energie, frustratie en tijd het kost om acties op gang te brengen en te houden. Hoe prettig het is om wat hulp te hebben, of een aanloopbudget. Maar ook hoe belangrijk dit alles is voor een dorp, opdat het geen los zand wordt. Ik heb grote bewondering voor mijn mede-initiatiefnemers en andere vrijwilligers die zich met bezieling ontfermen over al die glorieuze (niet-) kerkelijke plekken in Nederland.
Glenn van der Vleuten
Social innovator | Procesmanager | Bruggenbouwer bij de Plekkenmakers
